Jelisaveta Načić – prva žena arhitekta u Srbiji
Jelisaveta Načić rođena je u Beogradu 31. decembra 1878. kao ćerka uspešnog beogradskog trgovca Mihaila S. Načića. Njena odluka da upiše Tehnički fakultet u Beogradu nije naišla na odobravanje njene porodice, ali je te 1896. ipak uspela u svojoj nameri i već četiri godine kasnije godine diplomirala i tako postala prva žena arhitekta u Srbiji. Nakon završetka studija, Jelisaveta se suočila sa polnom diskriminacijom, pa tako nije mogla da se zaposli kao državni službenik jer je to mesto bilo rezervisano samo za one koji su služili vojni rok. Sa mesta crtača u Ministarstvu građevina Jelisaveta nakon položenog državnog ispita 1902. godine ipak uspeva da pređe u Beogradsku opštinu gde je bila jedina žena zaposlena u inženjersko-arhitektonskom odseku. Na poslovnom planu bila je veoma aktivna i uspešno je realizovala više projekata među kojima su malo stepenište na Kalemegdanu preko puta francuske ambasade, OŠ Kralj Petar Prvi kod Saborne crkve, crkva Sv. Arhangela Mihaila u Štimlju na Kosovu, crkva Aleksandra Nevskog na Dorćolu, bolnica za tuberkulozne bolesnike na Vračaru koja je uništena u bombardovanju u Prvom svetskom ratu i brojne privatne kuće tadašnje beogradske elite. Jelisavetina karijera prekinuta je 1916. kad je odvedena u logor u Mađarskoj. Tamo upoznaje albanskog intelektualca Luku Lukaja i godinu dana kasnije se udaje za njega i rađa ćerku Lulu. Par se seli u Skadar gde je učestvovao u borbi za oslobođenje Albanije, ali nakon neuspešnog ustanka prelaze u Dubrovnik 1923. godine. Tamo je provela ostatak života gde je i umrla 6. juna 1955. godine.
Draga Ljočić – prva žena lekar u Srbiji
Draginja Draga Ljočić rođena je u Šapcu 22. februara 1855. godine u porodici trgovca Dimitrija Ljočića i imala je dva brata Đuru i Svetozara. Njen otac odlučuje da školuje i ćerku, pa je tako nakon završetka Beogradskog Liceja 1872. godine postala prva Srpkinja koja je pohađala ciriški medicinski fakultet. Srpsko-turski rat 1876. zatekao ju je na studijama koje je napustila da bi se pridružila srpskoj vojsci kao bolničarka. Tu je zaradila čin poručnika sanitetske službe Vojske Kneževine Srbije i postala prva Srpkinja sa tom titulom, a posle toga je učestvovala u svim oslobodilačkim ratovima koje je Srbija vodila do 1918. godine. Draga se 1879. vraća u Cirih kako bi završila studije medicine i tada postaje prva Srpkinja lekar i četvrta žena u Evropi sa lekarskom diplomom. Iako je u ratu bila ravnopravna sa kolegama lekarima, u miru je bila rodno diskriminisana i nije mogla da se zaposli kao lekar, pa je tako otvorila privatnu praksu. Draga se godinama borila za svoje mesto među lekarima Srbije i osnovala je brojna udruženja koja su imala za cilj da omoguće ženama da budu ravnopravne sa muškarcima. Pored toga, Draga je bila zaštitnica dece i zalagala se za otvaranje dečijih bolnica i domova za nezbrinutu decu. Besplatno je lečila devojčice iz Ženske radničke škole i osnovala Materinsko udruženje čiji cilj je bio smanjivanje smrtnosti kod novorođenčadi i staranje o napuštenoj deci. Draga je bila udata za Rašu Miloševića, jednog od osnivača Narodne radikalne stranke koji je zbog aktivnosti u Timočkoj buni bio osuđen na smrt, ali je oslobođen usled političkih promena. Imali su pet kćerki od kojih je jedna od njih, Radmila, odlučila da krene majčinim stopama. Dr Draga Ljočić preminula je 5. novembra 1926. godine u Beogradu i sahranjena je na Novom groblju.
>>Slavka Tomić, zaboravljena heroina Prvog svetskog rata
Ksenija Atanasijević – filozof, prva žena docent na Beogradskom univerzitetu
Ksenija Atanasijević rođena je 5. februara 1894. godine kao šesto dete uglednog beogradskog lekara Svetozara Atanasijevića i Jelene Atanasijević, sestričine profesora, sudije i predsednika Vlade Srbije Aćima Čumića. Majka joj je umrla na porođaju, a bez oca je ostala u 12. godini života, tako da je brigu o njoj preuzela maćeha Sofija Atanasijević, nastavnica Više ženske škole. Nakon diplomiranja na Filozofskom fakultetu, Ksenija za svoj doktorski rad uzima delo Đordana Bruna i 1922. u 28. godini brani doktorsku tezu Brunovo učenje o najmanjem pred komisijom kojom su predsedavali Branislav Petronijević, Milutin Milanković i Veselin Čajkanović. Petronijević je još ranije proglašava najtalentovanijom studentkinjom i svojom naslednicom, pa su po čaršiji počele da kruže priče da su njih dvoje u ljubavnoj vezi. Njegov predlog da bude izabrana za docenta na Filozofskom fakultetu nailazi na odbijanje starijih profesora koji nisu mogli da zamisle devojku na tom položaju. Ksenija postaje predavač na fakultetu, a krug profesora počinje da joj pravi pakao od života smišljajući najrazličitije afere što postaje još nepodnošljivije zbog njene veze sa oženjenim lekarom Milanom Markovićem za kog se kasnije i udala. Iako je osporavana u svojoj zemlji, Enciklopedija Britanika uvršćuje Ksenijin doktorski rad o Đordanu Brunu kao relevantnu literaturu za shvatanje Brunove misli. Umorna od svega, Ksenija 1936. godine piše molbu Univerzitetu da je privremeno penzioniše. Zbog svog pisanja i podrške Jevrejima za vreme Drugog svetskog rata hapsi je Gestapo, a nakon rata i komunisti koji joj oduzimaju građanska prava i zabranjuju njene knjige. Odbijala je ponude da predaje na univerzitetima širom Amerike i ostala je u Beogradu u kom je i umrla 28. septembra 1981. godine. Sahranjena je na Novom groblju, a njen grob je kasnije prekopan i prodat novim vlasnicima, tako da više ne postoje nikakvi zemni ostaci niti obeležja.
Danica Tomić – prva žena pilot u Srbiji
Sve podatke koje danas imamo o Danici Tomić saznajemo iz Ilustrovanog lista koji je objavio članak na dve strane o prvoj ženi pilotu u Kraljevini. Danica je bila supruga srpskog i jugoslovenskog vojnog pilota majora Miodraga Tomića koji je pripadao prvoj klasi od šest školovanih pilota u Francuskoj 1912. Te 1928. godine, Danica Tomić je odlučila da položi ispit za pilota i letela je nad provalijom dubokom 2.500 metara. U avgustu 1933. polaže za turističkog pilota i postaje prva žena u Jugoslaviji sa letačkom dozvolom. Prema zapisima komisije, Danica je bila najbolja u svojoj klasi i prva je žena koja je izvodila lupinge (jedna od najtežih vazdušnih akrobacija koja podrazumeva obrtaj avionom u vertikalnoj ravni od 360 stepeni). Nakon toga gubi joj se svaki trag. Njen suprug je tokom Drugog svetskog rata pao u zarobljeništvo, a nakon rata se preselio u Ameriku, pa se pretpostavlja da je i ona pošla s njim. O njenom privatnom životu nema više podataka, a major Tomić je preminuo 1962. godine u Čikagu.
Marija Milutinović Punktatorka – prva žena advokat u Srbiji
Marija Milutinović bila je supruga pesnika Sime Milutinovića Sarajlije. Rođena je kao Marija Popović 1810. u Beogradu, a školovala se u Budimu. Neobičan nadimak dobila je tako što bi obeležavala stihove svog supruga punktima (znacima), pa ju je Sima zbog toga nazvao Punktatorka. Marija se družila sa Vukom Stefanovićem Karadžićem kom je pomagala u prikupljanju narodnih umotvorina i pesama. Nakon suprugove smrti nasledila je njegovu penziju, ali kako s njom nije mogla da izdržava sebe i njihovog sina Dragutina, Marija je otvorila privatnu školu, a posle toga je počela da radi u državnoj školi kao starija učiteljka. Pored toga što je bila učiteljica, bavila se i advokaturom, ali to joj nije donosilo prihode jer je uglavnom zastupala siromašne ljude ne želeći da im naplaćuje usluge. Njen prijatelj Jakov Ignjatović zapisao je da je Marija dobro poznavala zakonik i dobila mnoge parnice, ali joj je bitnije bilo da odbrani nemoćnog čoveka i izbori se za pravdu, nego da zarađuje na tuđoj muci. Marija Milutinović Punktatorka preminula je 1875. godine u Beogradu gde je i sahranjena.
Marija Karađorđević – prva žena u Srbiji i Jugoslaviji koja je vozila auto
Marija Karađorđević rođena je 9. januara 1900. godine u nemačkom gradu Gota kao druga ćerka rumunskog kralja Ferdinanda Hoencolerna. Za jugoslovenskog kralja Aleksandra I Karađorđevića udala se 8. juna 1922. godine. Jedna od najvećih ljubavi kraljice Marije bila je ona prema automobilima. U vreme kada su se u svetu žene-vozači mogli nabrojati na prste jedne ruke, kraljica Marija je motala volan po beogradskim ulicama ostavljajući u prašini kraljevsku pratnju na konjima. Uz svu tu skromnost, bila je jedna od prvih žena sa vozačkom dozvolom, i veoma je volela lepe automobile. U jednom od njih 8. oktobra 1959., na 25. godišnjicu ubistva u Marselju, stigla je i u Pariz. Pročitajte više o najvoljenijoj srpskoj vladarki.
Nadežda Spasojević – prva žena pedijatar u Srbiji
Nadežda Spasojević rođena je 11. septembra 1887. godine i bila je prva žena pedijatar specijalista u Srbiji, kao i profesor u Babičkoj školi u Beogradu. Objavila je nekoliko knjiga o pedijatriji i edukovala je žene kako da pravilno hrane i oblače decu. Preminula je 1978. godine.
>>20 interesantnih činjenica koje možda niste znali o Srbiji
>>Kako je narodna poezija uvela Srbiju u Evropu
Katarina Ivanović – prva srpska slikarka i prva žena akademik
Katarina Ivanović rođena je 15. maja 1811. godine u Vespremu (Austrijsko carstvo) u domu srpskog građevinskog preduzimača, a odrasla u maloj srpskoj zajednici u Sekešfehervaru koji se na našem jeziku prevodi kao Stolni Beograd. Katarina je talenat pokazivala u najranijem detinjstvu i počela je da uči slikarstvo zahvaljujući novčanoj pomoći trgovca Đorđa Stankovića. Kasnije je njen talenat uočila i mađarska grofica Čaki koja joj je omogućila da se školuje u Beču na Umetničkoj akademiji, gde žene u to vreme nisu imale pristup. Nakon toga se usavršavala u Minhenu i živela u raznim evropskim gradovima među kojima je bio i Beograd, da bi se pred kraj života vratila u grad u kom je odrasla. Iako je slabo govorila srpski jezik, Katarina je bila izuzetno privržena srpskom narodu, pa je tako često stvarala kompozicije iz srpske istorije. Zbog svog doprinosa srpskom društvu, Katarina Ivanović 1876. godine postaje član Srpskog učenog društva čime postaje prva žena akademik kod Srba. Preminula je u Stolnom Beogradu 1882., a njeni posmrtni ostaci su 1967. godine preneti u Beograd.
Sofija Soja Jovanović – prva srpska pozorišna i filmska rediteljka
Soja Jovanović rođena je 1. februara 1922. godine u Beogradu. Deda po ocu bio joj je dvorski fotograf Milan Jovanović, rođeni brat čuvenog slikara Paje Jovanovića. Sofija osnovnu i srednju školu završava u francuskoj školi, a ratne godine provodi na dramskom odseku Muzičke akademije u Beogradu. Zadužena je za procvat Beogradskog dramskog pozorišta, a istakla se i u filmskoj režiji, pa je tako režirala i prvi jugoslovenski dugometražni film u boji Pop Ćira i pop Spira. Neki od najpoznatijih filmova koje je potpisala su: Sumnjivo lice, Diližansa snova, Dr, Put oko sveta i Orlovi rano lete. Preminula je u Beogradu 22. aprila 2002. godine.
>>Poreklo imena gradova u Srbiji
Marija Maga Magazinović – prva srpska novinarka i začetnica modernog plesa u Srbiji
Marija Maga Magazinović rođena je 14. oktobra 1882. godine u Užicu, a sa četrnaest godina se seli sa porodicom u Beograd gde joj je otac radio u krojačnici Narodnog pozorišta. Školovala se u Užicu i Beogradu, gde je nakon Više devojačke škole upisala Filozofski fakultet. Kao borac za prava žena na redovno studiranje, Maga upisuje i Pravni fakultet i tako postaje prva žena na ovom fakultetu. Nakon završetka filozofije napušta prava jer je smatrala da je otvorila vrata Pravnog fakulteta ženama i tako ispunila svoju misiju. Zbog nedostatka novca, nastojala je da uvek bude zaposlena, pa je tako bila prva žena koja je radila u Narodnoj biblioteci i pisala za Politiku. Prelomna godina za njen profesionalni razvoj bila je 1909. kad je otputovala u Minhen s namerom da doktorira, međutim kako je već ranije bila zainteresovana za ples, svoja interesovanja usmerila je ka teatru. Tamo pohađa različite kurseve glume i plesa među kojima i baletsku školu čuvene Isidore Dankan. U Nemačkoj upoznaje Gerharda Gezmana za kog se udaje i rađa mu sina Harald-Rajka koji umire sa godinu dana, a potom i ćerku Rajnu. Međutim, ovaj brak bio je kratkog veka zbog Gezmanovog neverstva. Godine 1913. vraća se u Srbiju i postaje dobrovoljna bolničarka u Balkanskom ratu, a nakon razvoda i povratka u Beograd, otvara školu za ritmičku gimnastiku koja će postojati narednih 35 godina i izvesti na put velki broj plesačica. Objavila je niz članaka i knjiga o plesu i radila postavila balete inspirisane heroinama iz narodne poezije. Umire u Beogradu 8. februara 1968. u 86. godini.
Ljubica Marić – prva srpska kompozitorka
Ljubica Marić rođena je u Kragujevcu 18. marta 1909. godine od oca Pavla koji je službovao kao zubar i majke Katarine rođene Đorđević. U drugoj godini života seli se u Beograd, a otac joj 1913. gine u Drugom balkanskom ratu. Violinu je počela da uči sa jedanaest godina, a ubrzo potom i da komponuje. Ljubica muzičku školu završava 1929. godine u Beogradu gde je diplomirala dva odseka, violinu i kompoziciju i tako postala prva osoba koja je diplomirala kompoziciju u Srbiji. Školovanje je nastavila na Majstorskoj školi Praškog konzervatorijuma gde je diplomirala 1932. godine. Kompoziciju je učila u klasi Jozefa Suka, violinu kod Maržaka, a dirigovanje kod Doležila i Nikolaja Malka i tako postaje jedna od prvih žena dirigenata u Evropi i prva žena koja je dirigovala Simfonijskim orkestrom češkog radija. Nakon toga odlazi u Berlin gde upisuje studije klavira na Državnom konzervatorijumu u klasi Emila Selinga. Jedno vreme je živela u Zagrebu, da bi se 1938. godine konačno vratila u Beograd. Tu je do 1945. godine bila profesor Muzičke škole Stanković, a od 1945. do 1967. docent i profesor Muzičke akademije u Beogradu gde je predavala teorijske predmete. Dobitnica je više nagrada od kojih je jedna i Oktobarska nagrada za životno delo, a izabrana je i za redovnog člana Srpske akademije nauka i umetnosti. Preminula je u Beogradu 17. septembra 2003. godine.
Draginja Ružić – prva srpska profesionalna glumica
Draginja Ružić rođena je u Vranjevu (Novi Bečej) 2. oktobra 1834. godine kao ćerka sveštenika Luke Popovića i Milice Popović, domaćice. Godine 1860. odlazi u Srpski Čanad gde pristupa diletantskoj družini Stevana Protića i Andreje Putića, a iste godine prvi put stupa na scenu u komadu Ajduci, Jovana Sterije Popovića. Iako je završila samo osnovnu školu, Draginja je bila izuzetno talentovana i imala odličnu dikciju, pa su za nju tvrdili da govori najbolje i najpravilnije od svih glumica. Bila je udata za glumca Dimitrija Mitu Ružića s kojim je igrala u istim pozorištima, a danas je smatraju za jednu od najboljih glumica Srpskog narodnog pozorišta u Novom Sadu u kom je bila od 1861. do kraja svoje karijere 1898. godine. Draginja Ružić odigrala je preko 360 premijera, a u svojoj 64. godini je odlučila da se povuče sa scene kako bi ostala publici u lepoj uspomeni. Preminula je 6. septembra 1905. godine u Vukovaru, a njeni posmrtni ostaci su kasnije preneti u Novi Sad i sahranjeni na Almaškom groblju, u istoj kosturnici gde se nalaze ostaci njenog supruga Mite Ružića.
>>Stari Beograd na filmu
Vukosava Vuka Velimirović – prva srpska vajarka
Vuka Velimirović je rođena u Pirotu 30. juna 1888. godine kao šesto dete (od ukupno jedanaestoro) prote Miloša Velimirovića i majke Jelene. Godine 1911. upisuje Umetničko-zanatsku školu u Beogradu, a zatim školovanje nastavlja na umetničkim akademijama u Rimu i Parizu. Pored toga što je izrađivala skulpture, Vuka se bavila i slikanjem, pisala je za decu, bila je putopisac, prevodilac, likovni kritičar i pesnik. Živela je u Španiji, Italiji, Turskoj, Beogradu, a najviše u Parizu u kom su se okupljali mnogi svetski umetnici. Družila se sa mnogim znamenitim ljudima iz sveta umetnosti, politike i nauke, a jedan od najbližih prijatelja bio joj je slikar Uroš Predić koji ju je zvao delija devojka. U jednom prikazu 1933. godine videlo se da radi ciklus srpskih srednjovekovnih vladarki želeći da iza sebe ostavi nešto što će biti od koristi čitavim pokolenjima. Na žalost, kad se posle rata vratila u Pariz, nije pronašla ništa od svojih radova jer su stradali u eksplozijama. Beograđani koji danas prolaze pored ambasade Turske mogu videti pet alegorijskih plastika koje je Vuka svojevremeno uradila za tadašnju Vračarsku banku. Umrla je u Beogradu 12. decembra 1965. godine u poznoj starosti, a sahranjena skromno na Novom groblju, u krugu porodice i najbližih prijatelja.
Mileva Marić Ajnštajn – prva srpska matematičarka
Mileva Marić je rođena u Titelu 19. decembra 1875. godine i smatra se da je prva srpska matematičarka. Godine 1886. kreće u žensku gimnaziju u Novom Sadu, a zatim prelazi u gimnaziju u Sremskoj Mitrovici gde je maturirala kao najbolja u razredu iz matematike i fizike. U leto 1896. upisuje medicinu u Cirihu da bi se potom prebacila na Državnu politehničku školu na studije matematike i fizike. Tamo je upoznala Alberta Ajnštajna za kog se udala 1903. godine. Iako je njihov brak propao, mnogi smatraju da je ona doprinela Ajnštajnovim ranim otkrićima, ali je stepen njenog ućešća nepoznat i predmet je brojnih polemika.
Jelena Mrnjavčević, Jefimija – prva srpska književnica
Jelena Mrnjavčević rođena je oko 1350. godine i bila je žena despota Uglješe Mrnjavčevića. Nakon pogibije svog supruga u Maričkoj bici 1371. godine prelazi iz Sera u današnjoj Grčkoj u Kruševac gde je živela na dvoru kneza Lazara. Kada je njen zaštitnik knez Lazar poginuo u Boju na Kosovu, Jelena se zajedno sa kneginjom Milicom zamonašila u manastiru Županja, a zatim prešla u Ljubostinju gde je dobila ime Jefimija. Ona je za sobom ostavila tri zapisa koji spadaju u najznačajnije stranice srpske srednjovekovne književnosti. To su Tuga za mladencem Uglješom, Zapis na hilandarskoj zavesi i treći, najpoznatiji Pohvala knezu Lazaru koji je izvezen pozlaćenom žicom na crvenoj svili, a napravljen je kao ćivot (pokrov preko kovčega) za stradalog kneza. Pokrov se danas čuva u Muzeju Srpske pravoslavne crkve u Beogradu. Monahinja Jefimija preminula je posle 1405. godine, tačan datum i godina nisu poznati.
Divno pripremljeno. Hvala Vam.